ماه رمضان آمد
درآمد
ماه رمضان آمد، آن بند دهان آمد زد بر دهن بسته تا لذت لب بیند
آمد قدح روزه، بشکست قدحها را تا منکراین عشرت بی باده طرب بیند
سغراق معانی را برمعده خالی زن معشوقه خلوت را،هم چشم عزب بیند
(مولوی)
زمان در نزد اهل معرفت و درحقیقتِ خود مضاف به مقام عندیت و قرب خداوند است که آن،آنِ دایم و امتداد حضرت الهیّت و نَفَس رحمانیّت می باشد.از زاویه ای دیگر زمان اندازه عمرما را معیّن می کند و هر دین زمان های مقدس خویش را دارد ،زمان هایی که در آن ها حالت اسرارآمیزی که درآغاز وجود داشت ،دوباره اجرا(عمل) می شود ،مناسبت هایی که ازدل جریان عادی و روزمره حیات انسانی بیرون آورده می شوند و درنتیجه انسانها را به بُعد تازه ای از حیات رهنمون می گردند،فصول مقدس و روزها وساعات مقدس.رمضان پیش مسلمانان مقدس ترین ایام سال است؛ زیرا ماه خدا،ماه سخن گفتن خدا،«ماه لیالی قدرکه ازهزارماه بهتراست.»ماه بازگشت پیامبران ،ماه برانگیخته شدن حضرت محمد(ص)،ماه بیدارکردن مردم،ماه بیدارشدن مردم،ماه تزکیه نفس،ماه ریاضت وضیافت الله وکلام آخراین که ماه نزول قرآن است:
شهررمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان...(بقره/185)
ماه رمضان،ماه نزول قرآن است.قرآنی که راهنمای مردم ونشانه روشن هدایت وشناخت حق وباطل است.
ماه رمْضانست پیوند و وصول کرد قرآن قلب پیغمبر نزول
از مقام جمع و از پیش حکیم یک سر و یک جا بباشد حق کریم
بیست وسه درطول سال وماه وروز هست آن تفضیل آیات و بُروز
تا شود مردم هدایت سوی او با دلیل روشن و انوار هو
هم چنین فرقان که آن سازد جدا حق زباطل نزد جان میزان خدا
(خادم)
میبدی گوید:اشتقاق کلمه ی رمضان ازرمَضا یا رمَض است که اگرازرمَضاست آن سنگ گرم باشد که هرچه برآن نهند بسوزد واگرازرمَض باشد باران است که به هرچه رسد آن را بشوید واینک ماه رمضان آمده است که هم بسوزد وهم بشوید ،به آتش گرسنگی تن مارا بسوزاند وبه آب توبه دل های گناهکاران را بشوید وحقیقتا" درچنین ماه مبارک ومیمونی است که خداوند منّان آن محبوب دلها،بندگان مؤمن خود را مورد نوازش وتخصیص خطاب :یاایهاالذین آمنواکتب علیکم الصیام...(بقره/183) قرارمی دهد که به فرموده امام صادق(ع): لذة مافی النداازال تعب العبادات والعناء یعنی لذت خطاب یاایهاالذین آمنوا آن چنان است که سختی ومشقت این عبادت را ازبین برده است.
لذت تخصیص تو وقت خطاب آن کند که ناید از صد خُم شراب
(مولوی)
مرحوم علامه طباطبایی نیزضمن تفطّن به لطافت این خطاب مهرآمیزدرتفسیرگرانقدرالمیزان به مطلب دقیقی اشاره می کند که دریغم آمد آن را دراین جا نقل نکنم.آن بزرگوارمی نویسد:«شروع سخن با این خطاب یاایهاالذین آمنوا...برای این منظوراست که مخاطبین را متوجه به وصفی ازاوصافشان نماید تا به التفات آن هرحکمی را که ازطرف پروردگارشان برسد بپذیرند هرچند برخلاف میل وعادتشان باشد وآن صفت ایمان است.»پس می توان گفت فریضه روزه وفا کردن بنده به عهدی است که به موجب ایمان وسنن وشریعت با معبود خود بسته است.
یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون(بقره/183)
ای اهل ایمان،روزه داری برشما نیزهم چون پیشینیان واجب گشت تا پرهیزگارشوید.
اهل ایمان واجب آمد آن صیام بر شما هم از ره حکمت تمام
تا کنید اِمساکْ هم چون قوم پیش متّصف بر پاکی و تقوای بیش
نوعی از امساک در ادیان قبل بوده و گردیده تا امروز حمل
روزه قطع التفات از غیر حق باشد و گردد همه نور و شفق
(خادم)
صاحب تفسیرکشف الاسراربا بیانی عارفانه ولبریزازاشتیاق درتبیین حکمت این آیه با زبان اشارت، چشمِ دلِ منتظران میزبانی پروردگارخویش را این چنین سیراب وروشن می کند که:ای شما که ایمان دارید روزه به شما نوشته شده ازآن جهت که شما مهمان حق خواهید بود تا فردا دربهشت میهمانان گرسنه به میهمانی روند.چون کریمان کسی را به میهمانی برند دوست دارند گرسنه باشند تا دل میهمان شیرین ترآید.آن چنان که پیامبراکرم(ص) نیزوعده فرموده است همه بندگان درماه رمضان به میهمانی خدا دعوت شده اند ومهمان پروردگارخود می باشند.
معانی لغوی واصطلاحی روزه
روزه را درزبان عبری صوم می نامند وآن پرهیزازخوراک درمدتی معیّن است.ازنظرلغوی به معنی بابندبستن ویا بازایستادنست چنان که اگرکسی ازگفتن بازایستد گویند صام عن الکلام. صیام وصوم هردوبه حسب اصطلاح مصدرهستند ودرمعنای خودداری ازخوردن وآشامیدن،نزدیکی کردن،سخن گفتن وراه رفتن وغیره بکارمی رود.ولی روزه دراصطلاح شریعت اسلامی عبارت است ازامساک وخودداری نمودن ازامورمعیّن با قصد قربت ازطلوع تاغروب افتاب که احکام وشرایط آن به تفضیل درکتب فقهی معتبربیان گردیده است.
عبودیت ومعرفت
راقم این سطوربا توجه به اهمیّت وفضیلت این ماه مبارک ومیمون وهمچنین به لحاظ داشتن نسبت عمیق ووثیق با موضوع مورد نظر،لازم می بیند تا درابتدای این قسمت به سخنی بسیاربزرگ وراهگشا ازپیامبرخدا(ص) اشاره کند که فرمود:«هرچیزی را دری است ودرِعبادت روزه است».
هم چنان که بزرگانی ازاهل ایمان وفلسفه به ما آموخته اند؛ خداوند کمال مطلق است وفیض وحُبّ اوازذات حضرتش بدون وقفه به سراسرعالم هستی سریان می یابد وازاین طریق خدای متعال آفریدگان خویش رادوست می دارد وازاین سونیزهروجود ممکنی دوستدارکمال خود می شود(یُحبهم ویُحبونه...خدا ایشان را دوست می دارد وایشان خدا را... مائده/54). نتیجه این که انسان برای رسیدن به کمال حقیقی وسعادت واقعی ناچارازرجوع وبرگشت به سوی خداوند است وچون بنیاد محبت به خدا با شناخت ومعرفت مُحبّ نسبت به کمالات محبوب نهاده می شود بنابراین هرچقدرمعرفت وشناخت محب نسبت به محبوب بالاتروافزون ترباشد،حب وعشق اوکامل تروبه خدا نزدیک تراست.اما این که چگونه می توان به این معرفت وحقیقت رسید،اجلّه ی علمای دین واخلاق خصوصا"کُمَّلین عرفا گفته اند که وصول به این معرفت وحقیقت جزازطریق حصول عبودیت ممکن نیست تا آنجا که درقرآن کریم مقصد ازخلقت،کمال انسان درسایه ی عبودیت دانسته شده است.
وماخلقت الجن والانس الا لیعبدون ای لیعرفون(الذاریات/56) وما جن وانس را نیافریدیم مگربرای این که مرا پرستش کنند واهل معنی درتفسیرآن افزوده اند،برای این که به خدا معرفت پیدا کنند وبه قول مولوی:
چون عبادت بود مقصود ازبشر شد عبادتگاه گردن کش ، سقر
آدمی را هست در هرکار دست لیک ازمقصوداین خدمت بُدست
ماخلقت الجن والانس این بخوان جزعبادت نیست مقصودازجهان
ودقیقا"ازهمین یافت ومنظرمعرفت شناسانه روشن می شود که چراعبادت درنزد عموم اهل ایمان وعارفان آن همه قرب وارج پیدا می کند به حدی که درپیش آنان یکی ازارکان مهم وکارسازسلوک عرفانی ودین حنیف شمرده شده وبراین باورپای می فشارند که برای وصول به کمال حقیقی جزراه عبودیت وبندگی راه دیگری متصورنیست.البته عبادت مورد نظرآنان ،تنها اکتفا نمودن به قالب های ظاهروقشری محض نبوده ونیست بلکه عبادتی منظورنظراست که اولا"بامعنی وباطن دارباشد وثانیا"با حضورقلب وبه روح صفا واخلاص آراسته ومزیّن گردد درغیراین صورت ارزش چندانی درراه رسیدن به سرمنزل مقصود نخواهد داشت.
اهداف مهم دیگرروزه
هم چنان که می دانیم روزه یا صوم یکی ازارکان پنج گانه دین مبین اسلام ودرماه رمضان گرفتن آن برهمه مسلمانان واجب می باشد که بفرموده حضرت امام(ره)ازجمله هدف های مهم روزه،سلامتی وتندرستی جسم(صومواتصحوا)،تقوی وپرهیزکاری(لعلکم تفلحون)،پرورش اراده،تزکیه ووارستگی،تصفیه اخلاق ازعادات مذموم وصفات ناپسند واصلاح جامعه است.
درتبیین درجات روزه ومقام روزه داران
روزه پیش اهل معنی درسه قِسم روزه ی روح ودل و آخر به جسم
صوم عام امساک باشد از طعام ازشراب و از جماع شد والسلام
صوم خاصانْ جمع اعضا و قوا دائما" صائم بود دل در دعا
صوم خاص الخاص گفت الصّوم لی تا اَنا اُجزی بِهِ خلعت بری
(خادم)
عبادت روزه برپایه آنچه که باید ازآن دوری وپرهیزشود درنزد اهل معنی درسه مرحله تبیین می شود.
الف)روزه عوام یا عموم که همان خودداری ازخوردن ونوشیدن ودیگرمبطلات روزه است به تفضیلی که دررساله های فقهی آمده است.
ب)روزه خواص که مانند عوام روزه دارند اما علاوه برآن به فرموده امام صادق(ع) زبان خود را ازدروغ نگاه می دارند،دیده های خود راازحرام می پوشانند،بایکدیگربه نزاع وجنگ نمی پردازند،ازحسد وکبروغرورمی پرهیزند،غیبت یکدیگرنمی کنند،ازمجادله وقیل وقال کناره می گیرند وازفحاشی ودشنام همدیگردوری می کنند وبه کسی ظلم وستم روا نمی دارند.
ج)روزه خاص الخاص یا روزه عارفان وصاحبان معرفت که روزه دارند به این دوروزه وازهرچه اندیشه غیرحق وغیرخدا احترازواجتناب می ورزند وزبان حالشان این است که:
ازغیرتودارم همه روزه روزه هر شب کنم ازعطای تو دریوزه
تا روزه من ترا قبول افتاده جان ودل من به روزه اندهرروزه
(سید نعمت الله)
والبته درتوفیق گرفتن چنین روزه ای است که بنده مؤمن عاشق به مقامی می رسد که درپیشگاه خداوند به ضیافت نورمی نشیند وازغذا وشراب طهوری که جزلفظ ازآن نمی دانیم ونمی شناسیم برخوردارمی شود وبه فرموده آن یارسفرکرده «این طعام وشراب طهورکه درضیافت روزه بنده را می دهند طعام وصال وشراب فناست واطعام کننده درضیافت روزه حضرت الله است وسیراب کننده هم جناب او،زیرا که ضیافت کننده وضیافت دهنده اوست.»...وسقاهم ربهم شرابا"طهورا(الانسان/21)...وپروردگارشان به آنان شرابی پاکیزه نوشاند.
پی نوشتها:
1-کلیات شمس ص57
2-فرهنگ اصطلاحات عرفانی ص257
3-تبیین آیات خداوند ،آنه ماری شیمل ص186
4-کشف الاسرارمیبدی ج1ص495
5-مثنوی مولوی بیت 4201
6-المیزان،طباطبایی ج3ص7
7-تفسیرعرفانی وزبان قرآنی،پل نویا ص262
8-رساله نوین،بی آزارشیرازی ج1ص179
9-احیاءعلوم الدین،محمد غزالی ص506
10- مقالات،محمد شجاعی ج3ص125
11-مقامات معنوی،محسن بینا ص85
12-آب طربناک یحیی یثربی ص123
